ادبیات خارج از عرف از زبان حیاتی
روزنامه هفت صبح، مرجان فاطمی |عبارتی که توسط محمدرضا حیاتی با موضوع «برگزیت» در بخش خبری قرائت شد، جنجال زیادی به پا کرد. هفت‌صبح در گفت‌وگو با اکبر نصراللهی استاد ارتباطات این مسئله را بررسی می‌کند. محمدرضا حیاتی بازهم خبرساز شد. چند روز گذشته ویدئوی یکی از بخش‌های خبری به گویندگی حیاتی دست به دست می‌چرخد و همه درباره گاف جدید او صحبت می‌کنند.
او در یکی از بخش‌های خبری گفت:«انگلیس نشسته بر روی اره برگزیت. راه پیش و پسی که هر دو را دشوار می‌کند و …» بعد از انتشار این خبر، همه او را به بی‌ادبی متهم کرده‌اند و معتقدند گوینده خبر نباید چنین جمله‌ای را در رسانه ملی بیان کند. هفت صبح در گفت‌وگو با اکبر نصراللهی، استاد ارتباطات و رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه تهران مرکز و مدیر کل اسبق اطلاعات و اخبار شبکه خبر و نظارت و ارزیابی اخبار و برنامه‌های سیاسی سازمان صداوسیما این مسئله را واکاوی می‌کند.
*** ایراد اصلی کجاست؟
در دو سه روز اخیر ویدئویی از محمدرضا حیاتی در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌چرخد و همه به عنوان یکی دیگر از گاف‌های حیاتی از آن صحبت به میان می‌آورند. درحالی که شاید حیاتی زیاد هم در این ماجرا مقصر نباشد. با اکبر نصراللهی، یکی از اساتید ارتباطات در این باره صحبت کرده‌ایم.
او معتقد است مشکل اصلی به فرآیند تولید و انتشار خبر در صداوسیما برمی‌گردد و می‌گوید:«متاسفانه در ساختار خبر صداوسیما از دهه‌های قبل مشکلی وجود دارد که گاهی اوقات مواردی از این قبیل را اجتناب‌ناپذیر می‌کند. در این ساختار، گوینده فقط متنی را که در اختیارش قرار می‌دهند قرائت می‌کند و به محتوای آن کاری ندارد. حتی در بسیاری از موارد دیده شده است که نوع سلام و احوالپرسی و شروع و مقدمه گوینده هم توسط دبیر خبر یا سردبیر نوشته می‌شود.»
به گفته نصراللهی، فرآیند تولید و انتشار اخبار صداوسیما نیاز به یک بازنگری فوری و اساسی دارد. او در توضیح این مسئله می‌گوید:« همه عوامل، حتما باید در فرآیند تولید و انتشار اخبار دخالت داشته باشند و ضمن تفکیک وظایف، باهم همفکری کنند تا خبر به بهترین وجه تولید و انتشار پیدا کند. اینکه بین دبیر خبر، سردبیر، گوینده ، خبرنگار و… دیوار کشیده شود کاملا خطاست چون کار خبر، کار تیمی است و همه عوامل باید با همفکری و کمک هم خبرها را تولید و منتشر کنند که اولا مورد نیاز مردم باشد و ثانیا در بهترین بسته‌بندی و در جذاب‌ترین شکل و بهترین ادبیات منتشر شود.»
*** عدم همکاری گوینده‌های خبر
این استاد دانشگاه معتقد است گوینده‌های خبر هم بی‌تقصیر نیستند. نصراللهی توضیح می‌دهد:« اگر بخواهیم صادقانه و منصفانه قضاوت کنیم باید بگوییم خود گوینده‌ها هم بی‌تقصیر نیستند. هربار قرار شد در فرآیند تولید و انتشار اخبار به گوینده‌ها نقشی داده شود و آنها موظف شوند مشارکت داشته باشند، حاضر به همکاری نشدند. بیشتر گوینده‌ها خودشان را تافته جدابافته می‌دانستند و فکر می‌کردند باید همان یکی دو دقیقه یا یک ساعت قبل از پخش اخبار بیایند و بدون قرائت قبلی خبر و مشارکت در تنظیم،آن را بخوانند.
خودشان به دلایل مختلف مایل نبودند بیایند در فرآیند تنظیم و انتشار خبر مشارکت کنند چون فکر می‌کنند اگر وقت بیشتری بگذارند به لحاظ دریافتی، برایشان صرف نمی‌کند. متاسفانه برخی گویندگان ما از اعتبار آنتن صداوسیما برای درآمدزایی دیگری استفاده می‌کنند. بنابراین انگیزه ندارند همزمان با دبیران و سردبیران در تحریریه حاضر شوند و برای تنظیم اخبار وقت بگذارند.»
*** دقت در انتخاب سردبیر و دبیر خبر
سوال دیگری که در این میان پیش می‌آید این است که آیا خبر تنظیم شده توسط دبیر خبر، پیش از اینکه توسط گوینده روی آنتن زنده خوانده شود، نظارت می‌شود یا خیر! نصراللهی توضیح می‌دهد:« فرآیند تولید و انتشار اخبار آنقدر سریع اتفاق می‌افتد که نمی‌شود آن را از چند فیلتر گذراند. خود دبیر خبر و سردبیر، فیلترهای نظارتی هستند و روی محتوای خبرهای دریافتی از واحدهای مختلف از جمله خبرگزاری صداوسیما نظارت می‌کنند.
مثلا دبیرخبر، خبری را که از باشگاه خبرنگاران یا خبرگزاری صداوسیما یا مثلا خبرگزاری ایرنا می‌گیرد، تنظیم می‌کند، سردبیر روی آن نظارت می‌کند و بعد در اختیار گوینده قرار می‌گیرد. پس اضافه کردن حلقه‌های نظارتی، عملا امکان‌پذیر نیست و سرعت انتشار خبر را کم می‌کند. لازم است دبیرهای خبر و سردبیرها، چارچوب‌ها، خط قرمزها و حساسیت‌های عمومی را بدانند و اخبار را با ملاحظات بیشتری تنظیم کنند.» طبیعتا دبیرهای خبر و سردبیرها، به اصول اخلاقی تلویزیون مسلط هستند.
پس چطور ممکن است که به مسئله‌ای مثل «اره برگزیت» حساسیت نشان ندهند؟ او می‌گوید:«عرض کردم اگر اشکالی هست به دبیر خبر و سردبیر خبر و گوینده‌هایی برمی‌گردد که حاضر نمی‌شوند آموزش های لازم را ببینند و مشارکت یکدیگر و با رعایت اصول حرفه‌ای و اخلاقی خبرها را تولید و تنظیم و منتشر کنند.در صورتی که در یک رسانه حرفه‌ای، کار گوینده درست همزمان با کار دبیران و سردبیران شروع می‌شود و آنها در تمام مراحل تنظیم خبر حضور دارند و اگر نیاز به اصلاح داشته باشند همان زمان اعلام می‌کنند.
متاسفانه وجه قالب در بخش خبری صداوسیما همین است که می‌بینیم. بحث ما آقای حیاتی نیست. او گوینده با اخلاق و باتجربه‌ای است. مسئله، اشکالی است که در بخش اخبار صداوسیما وجود دارد. باید در انتخاب سردبیران و دبیران دقت شود و آنها خیلی بیشتر در جریان اخلاقیات و فرهنگ مردم و حساسیت‌های جامعه قرار بگیرند و گویندگان هم موظف به حضور در تحریریه و مشارکت در تولید و تنظیم خبر شوند.»
