آیا اردوغانیسم درحال گسترش است؟
روزنامه هفت صبح، مهسا مژدهی | یک: هفته گذشته اردوغان با امضای یک برگه، تیر خلاص را به سکولارهای ترکیه شلیک کرد. او فرمانی را امضا کرد که براساس آن بنای تاریخی ایاصوفیه در استانبول بار دیگر به مسجد تبدیل شد. برخلاف آنچه در سالیان گذشته از سوی ترکیه به جامعه جهانی قبولانده میشد، بافت مذهبی این کشور پررنگتر از آن است که بشود نادیدهاش گرفت.
گروههای مذهبی فراوانی در ترکیه وجود دارند اما پس از دههها، حالا نوبت قدرت به اردوغان رسیده است. رهبری که خودش را به اخوانالمسلمین نزدیک کرده و با استفاده از این دیدگاه، سعی در گسترش قلمرو قدرت ترکیه در میان کشورهایی دارد که سابقا جزیی از امپراطوری عثمانی بودهاند.او هرچند هیچگاه با صدای بلند و علنا نمیگوید که متمایل به اخوان است اما اردوغان حتی نماد این گروه را هم روی میز کارش دارد. سالها پیش وقتی عکسی از میز کار او با یک مجسمه فلزی که چهارانگشت دست را نشان میداد، منتشر شد، بسیاری از ناظران آن را اعلام پیوند میان اخوان و اردوغان نامیدند.
* دو: روزی که اردوغان با امضای حکمی، ایاصوفیه را تبدیل به مسجد کرد، تعداد زیادی از مردم استانبول برای حمایت از این تصمیم به خیابانها آمدند و بسیاری دیگر با نوشتن «الله اکبر» در توئیترشان از این تصمیم رئیسجمهور حمایت کردند. به اعتقاد بسیاری، این تصویر واقعی از ترکیه است. طرفداران تبدیل ایاصوفیه به مسجد از همان زمانی که آتاتورک دست به موزه کردن این بنای تاریخی زده بود، از این وضعیت ناراضی بودند و بارها تلاش کردند تا کاربری آن را تغییر دهند. اما سکولار بودن دولتها و تعهد دولتمردان به حفظ این وضعیت و درگیریهای احتمالی با یونانیان مانع از این شده بود که چنین خواستهای جدی گرفته شود. اگر در سالهای گذشته در روز جمعه به اطراف ایاصوفیه سر زده باشید، حتما گروهی را که در اطراف این بنا مشغول برگزاری نماز جمعه هستند، دیدهاید.
* سه: ایاصوفیه را بسیاری یک نماد از پیروزی امپراطوری عثمانی بر روم میدانند. برای همین در سالیان گذشته، تبدیل این بنا به مسجد همیشه حاشیهساز بوده است. ایاصوفیه روزگاری کلیسا بوده است. این بنا در سال ۴۰۰ پس از میلاد بهعنوان کلیسا ساخته شد. در اواسط قرن چهاردهم میلادی با فتح قسطنطنیه(که ما امروز به آن استانبول میگوییم) بهدست عثمانیها تبدیل این کلیسا به مسجد از نخستین اقدامات «سلطان محمد دوم» بود. امروز اگر به ایاصوفیه بروید، همزمان میتوانید شاهد نمادهای اسلام و مسیحیت در کنار یکدیگر باشید. کاشیهایی به شکل عیسی مسیح(ع) مربوط به نقاشان قرون چهار تا شش میلادی هنوز کموبیش روی دیوارها باقی ماندهاند و نمادهای اسلامی هم دورتا دور گنبد آن دیده میشوند.
* چهار: اردوغان در مراسم تبدیل ایاصوفیه به مسجد، شعری به فارسی خواند. او شعر منتسب به سلطان محمد فاتح را با اندکی اشکال اینطور به گوش مخاطبانش رساند: پرده دری میکند در قصر قیصر عنکبوت / بوم، نوبت میزند بر طارم افراسیاب.اندن این شعر دو جنجال در پی داشت. در وهله اول بسیاری معترض شدند که در وضعیت فعلی اردوغان بهدنبال استفاده از احساسات ملیگرایان در ترکیه است .
برای همین شعری را خوانده که در زمان تصرف استانبول سروده شده است و این میتواند خطری برای باقی گروههای سیاسی یا مذهبی در این کشور باشد. از سوی دیگر بار دیگر این بحث مطرح شد که جایگاه زبان فارسی در قرن چهاردهم میلادی در میان عثمانیها چه بوده است. براساس گفته برخی تاریخدانان زبان فارسی در قلمرو این امپراطوری چنان رواج داشته که سلطان هم به آن زبان حرف میزده است.
* پنج: اما یک نکته دیگر در میان همهمههای تاریخی مغفول مانده است. مسافران به استانبول در ۱۰سال گذشته معترفند که تعداد مساجد در این شهر بهشدت افزایش یافته است. اردوغان تلاش کرده تا با استفاده از معماری عثمانی، مساجدی جدید بسازد و هزینههای بسیار زیادی برای این کار کرده. اما مسلمانان آنطور که باید به مساجد تازهتاسیس مراجعه نمیکنند. آنها مساجد قدیمی را که بدون پیشبرد اهداف ملیگرایانه ساخته شدهاند، ترجیح میدهند و عملا تعدادی از این مساجد تازهساخت کاربردی ندارند.
این اقدام اما تنها مختص به مرزهای ترکیه نیست. اردوغان برای تبلیغ اسلام اخوانی که آن را با جاهطلبیهایش مخلوط کرده، دست به ساخت مساجدی با معماری مساجد ترکیه در بالکان زده و هزینه زیادی را برای این کار پرداخته است. این کشورها روزگاری در تصرف دولت عثمانی بودهاند و اردوغان حالا برای بیدار کردن احساسات ملیگرایان و آنهایی که رویای امپراطوری عثمانی را در سر دارند، هزینههای زیادی میکند. شاید هم رجب رویای تبدیل شدن به سلطان محمد فاتح را در سر دارد.