آپشنی برای کم کردن ریسک سرمایهگذاری در بورس
روزنامه هفت صبح، احمدرضا نجفی | قراردادهای اختیار معامله در سه سال گذشته از ۳۲هزار مورد به چهار میلیون و ۵۰۰هزار مورد رسیده است. میثم مقدم، رئیس کارگروه ابزارهای نوین مالی کانون کارگزاران با اعلام این آمار میگوید استفاده از ابزار مشتقه در بازار رشد چشمگیری در سالهای اخیر داشته است. در سال ۹۷ تعداد کل نمادهای اختیار معامله تنها چهار یا پنج نماد بود و روی آنها ۳۲هزار مورد قرارداد تعریف شده بود .
اما اکنون شاهد آن هستیم که روی ۳۳نماد معاملاتی آپشن یا اختیار معامله، چهار میلیون و ۵۰۰هزار قرارداد داریم. مقدم میگوید حجم معاملات آپشنها امروز در نماد خودرو از سهم پایه خودرو بیشتر شده و این اتفاق ارزشمندی است که قطعا میتواند به عنوان یک نشانه برای آینده روی قیمت سهم تاثیرگذار نیز باشد. اوراق اختیار معامله یا معاملات آپشن، ابزاری برای مدیریت ریسک در بازار سرمایه است که میتواند به نوعی شما را در برابر ضرر و زیان قابل توجه بیمه کند.
ویژگیهای قرارداد اختیار معامله
اختیار معامله قراردادی دوطرفه بین خریدار و فروشنده است که براساس آن خریدار قرارداد حق دارد که مقدار معینی از دارایی مورد نظر را با قیمت معین و در زمانی مشخص بخرد یا بفروشد. توجه داشته باشید که این حق دارنده قرارداد است و الزامی برای فروش در زمان مشخص شده ندارد.
خریدار اختیار معامله مبلغی را به فروشنده پرداخت میکند تا تضمین دهد در زمان مشخص شده حتما معامله مورد نظر خریدار را انجام دهد. با این کار فروشنده عملا ریسک خریدار را به ازای مبلغی که دریافت کرده قبول میکند و خریدار قرارداد اختیار معامله با پرداخت مبلغی به فروشنده قرارداد، خیالش راحت خواهد بود که در آینده میتواند سهام خود را به قیمت توافق شده بفروشد.
چهار مشخصه اصلی اوراق اختیار معامله
در بورس ایران قراردادهای اختیار خرید خودرو با حرف «ض» و قراردادهای اختیار فروش خودرو با نماد «ط» شروع میشوند. برای مثال اوراق اختیار معامله خودرو به دو دسته ضخود و طخود تقسیم شده که در اسم کامل اوراق، نوع قرارداد، تاریخ سررسید و قیمت اعمال آمده است.
علاوه بر این سه مورد، یک مورد دیگر هم از مشخصههای اصلی اوراق اختیار معامله به حساب میآید و آن قیمت اوراق است که میتوان آن را به چشم حق بیمه دید. توجه داشته باشید که هر قرارداد اختیار خرید و فروش نماینده تعداد مشخصی سهام خواهد بود که در تابلو نماد در سایت tsetmc.com قابل مشاهده است. برای مثال هر قرارداد ضخود، به اندازه ۱۰۰۰ سهم ایران خودرو است.
اوراق اختیار معامله چطور کار میکند؟
برای مثال ضخود۲۰۱۵ نماد اوراق اختیار خرید خودرو با قیمت ۱۴۰۰ریال و تاریخ سررسید هفتم اردیبهشت ۱۴۰۱ است. این اوراق در آخرین روز کاری بورس با قیمت ۶۱تومان معامله شد و این یعنی خریدار قرارداد با پرداخت ۶۱تومان مطمئن خواهد بود که در تاریخ هفتم اردیبهشت ماه یعنی حدود چهار ماه دیگر میتواند هر سهم ایران خودرو را به قیمت ۱۴۰تومان بخرد.
در حال حاضر قیمت هر سهم ایران خودرو ۱۸۳تومان است. اگر قیمت سهام خودرو در تاریخ سررسید بیشتر از ۱۴۰تومان بود، خریدار برنده شده و میتواند سهام خود را ارزانتر بخرد اما اگر قیمتش کمتر از ۱۴۰تومان شود، این اوراق دیگر به درد خریدار نمیخورد و عملا پولی که به فروشنده بابت خرید اوراق پرداخت کرده را از دست خواهد داد و در چنین شرایطی فروشنده برنده خواهد بود.
ریسکهای قرارداد اختیار معامله
تنها کسانی میتوانند اوراق اختیار معامله منتشر و بفروشند که سهام پایه مورد نظر را پیش سازمان بورس به ضمانت گذاشته باشند. البته امکان معاملات ثانویه وجود دارد و خریدار اوراق میتواند بعدا در صورت صلاحدید اختیار خود را به دیگر سهامداران واگذار کند. این اوراق عملا ریسک سرمایهگذاری در سهام اصلی را از خریدار اوراق به فروشنده اوراق منتقل میکند.
اگر قیمت نهایی سهام کمتر از قیمت اوراق اختیار خرید یا بیشتر از اوراق اختیار فروش باشد، ریسک متحمل فروشنده اوراق خواهد بود و به اندازه اختلاف قیمت اعمال و قیمت پایه سهام ضرر خواهد کرد. در شرایط معکوس، خریدار اختیار معامله، تنها به اندازه بهایی که برای خرید اوراق پرداخته ضرر میکند و عملا این اوراق به کارش نخواهد آمد.
نحوه استفاده از قراردادهای آپشن
خریداران قراردادهای اختیار معامله یا آپشن در تاریخ سررسید میتوانند درخواست اعمال اوراق خود را به سازمان بورس ارائه کنند تا از حق و اختیار خود استفاده کنند. از آنجا که سهام تضمین شده از قبل نزد سازمان بورس بوده، فروشنده اوراق چارهای جز عمل به تعهداتش نخواهد داشت.
در طرف مقابل اگر خریدار علاقهای به استفاده از اختیار خود نداشته باشد و در بازه زمانی تعیین شده درخواست اعمال اوراق را ندهد، فروشنده میتواند سهامی که به ضمانت گذاشته بود را از سازمان بورس تحویل بگیرد و با سودی که از فروش قراردادهای اختیار معامله کسب کرده بود، از موقعیت باز شده خارج شود.
تفاوت قراردادهای آپشن و فیوچرز
قراردادهای فیوچرز یا آتی تفاوت زیادی از نظر فنی با قراردادهای آپشن یا اختیار معامله دارند. البته هر دو آنها بر مبنای اتفاقاتی هستند که در آینده میافتند و ویژگیهایی مثل معامله اهرمی دارند. تفاوت مهمی که بین این دو ابزار وجود دارد، این است که در قراردادهای آتی زیان بالقوه خریدار در مقایسه با سود احتمالی آن بیشتر است.
اما در اختیار معامله بدون توجه به اینکه میزان کاهش قیمت دارایی پایه چقدر است، ضرر خریدار به طور ثابت و برابر با مبلغ پرداختی برای خرید اختیار است. ثانیاً در قرارداد آتی طرفین متعهد به اجرای قرارداد هستند اما در قرارداد اختیار معامله، یک طرف متعهد و طرف دیگر دارای اختیار جهت اجرای قرارداد است.