آرای باطله‌؛ پدیده انتخابات ۱۴۰۰ شد

روزنامه هفت صبح | انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ به لطف نظرسنجی‌های بزرگ و کوچک شگفتی خاصی در مورد پیروز نهایی رقم نزد اما تعداد آرای باطله یا سفید از همان ساعت‌های اولیه دیروز که آمار رای شماری‌ها منتشر می‌شد توجه همه را به خودش جلب کرد.میزان آرای ابراهیم رئیسی تقریبا همانقدر بود که پیش‌بینی می‌شد.او کمی ‌بیشتر از انتخابات سال ۹۶ رای جمع کرد و بدون کشیدن کار به مرحله دوم،رئیس‌جمهور منتخب رای‌دهنده‌ها شد.

از آن طرف قبلا هم پیش آمده بود که میزان آرای باطله انتخابات از تعداد آرای یک یا چند نامزد بیشتر شود مثل سال ۸۸ که طبق اعلام رسمی ‌وزارت کشور وقت آرای باطله از تعداد آرای مهدی کروبی بیشتر بود اما امسال آنچه شگفتی‌ساز شده این است که آرای باطله روی پله دوم نتایج انتخابات بعد از پیروز انتخابات ایستاده است یعنی رتبه اول در اختیار ابراهیم رئیسی است،رتبه دوم آرای باطله و رتبه‌های بعدی سایر نامزدهایی که در انتخابات شرکت کرده بودند.

اینطور که ستاد انتخابات وزارت کشور می‌گوید در انتخابات جمعه، بیشتر از سه میلیون و۷۰۰هزار نفر رای غیرقابل شمارش به صندوق انداخته‌اند.در حالی که محسن رضایی نفر دوم انتخابات سه میلیون و ۴۰۰هزار رای به دست آورده و امیر حسین قاضی‌زاده هاشمی‌ موفق به کسب یک میلیون رای شده است.

برای اینکه بیشتر به عجیب بودن تعداد آرای باطله این دوره از انتخابات پی ببرید بد نیست به میزان آرای باطله در سال‌های گذشته هم یک نگاهی بیندازیم. اینطور که آمارهای انتخاباتی به ما می‌گوید که قبل از این رکورد بیشترین تعداد آرای باطله در اختیار انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۴ بود.در آن دوره مجموعا کمی‌ بیشتر از یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر رای غیرقابل شمارش داخل صندوق‌ها انداخته بودند که کمی‌ کمتر از چهاردرصد مجموع آرا را تشکیل می‌داد در حالی که در انتخابات جمعه مجموعا ۲۸ میلیون و ۸۰۰هزار نفر رای داده‌اند و سه میلیون و ۷۰۰هزار رای باطله می‌شود نزدیک ۱۳درصد مجموع آرا. این یعنی شکسته شدن رکورد آرای باطله آن هم با افزایش بیشتر از سه برابری.
چه اتفاقی افتاده است؟

اینکه یک نفر تا پای صندوق رای برود،برگه رای دریافت کند و در آن اسم خواننده‌های لس آنجلسی را بنویسد یا حتی زبان به فحش باز کند موضوع تازه‌ای نیست اما افزایش تعداد آرای باطله در این دوره باعث شده که خیلی‌ها شروع کنند به تحلیل شرایط موجود. قبل از مرور این تحلیل‌ها بد نیست ببینیم که آرای باطله به چه رای هایی گفته می‌شود. طبق قانون انتخابات، هر برگه رایی که نوشته آن ناخوانا باشد، سفید باشد یا چیزی غیر از اسم نامزدها در آن نوشته شده باشد به عنوان آرای باطله کنار گذاشته خواهد شد.

علی اسلامی،استاد علوم سیاسی و عضو هیات علمی ‌دانشگاه فردوسی مشهد در مورد اینکه چرا در این دور با چنین حجمی‌ از آرای باطله مواجه هستیم به هفت‌صبح می‌گوید: «اول این را بگویم که وقتی مراکز افکارسنجی مثل ایسپا آمارهای مربوط به انتخابات را منتشر می‌کردند ما می‌دیدیم که گروه بی‌پاسخ‌ها یا نمی‌دانم‌ها بعد از آقای رئیسی قرار داشتند.اینها کسانی بودند که گفته بودن در انتخابات شرکت می‌کنند اما هنوز در مورد نامزدی که می‌خواستند به آن رای بدهند تصمیم نگرفته بودند یا اینکه اعلام می‌کردند نمی‌خواهند نظرشان را بگویند.

اگر اشتباه نکنم آخرین بار نزدیک ۲۰درصد افرادی که گفته بودند در انتخابات شرکت می‌کنند چنین جوابی به ایسپا داده بودند که بعد از آقای رئیسی بیشترین رای بود.همان موقع هم ما احساس کردیم که تعداد مردد‌ها یا کسانی که نمی‌توانند در مورد رای دادن به نامزدها به اجماع برسند خیلی زیاد است و این می‌تواند نتیجه را تحت تاثیر قرار بدهد. البته اگر این سه میلیون و ۷۰۰هزار نفر همگی به نفر دوم انتخابات هم رای می‌دادند باز نتیجه تفاوتی نمی‌کرد و حتی انتخابات به دور دوم هم نمی‌کشید اما به هر حال این موضوع قابل تفسیر است.»

تفسیر این مسئله چیست؟ اسلامی‌ در جواب این سوال می‌گوید: «ما دقیقا نمی‌توانیم به این سوال جواب بدهیم مگر اینکه سراغ افرادی که رای سفید داده‌اند برویم و از خودشان بپرسیم که چرا این کار را کرده‌اند اما شاید بتوانیم با توجه به نشانه‌های دیگر تا اندازه‌ای حدس بزنیم که آنها بر چه اساسی تصمیم گرفته‌اند رای سفید یا باطله در صندوق بیندازند و چرا تعداد آنها در این دوره تا این اندازه زیاد شده است.به نظر من دسته اول دسته‌ای هستند که به هر حال می‌خواهند مهر انتخابات را در شناسنامه‌شان داشته باشند.

آنها فکر می‌کنند (درست یا غلط) وجود این مهر می‌تواند برایشان مزایایی داشته باشد یا جلوی بروز برخی مشکلاتشان را بگیرد، اینها یک درصد ثابتی هستند اما با توجه به اینکه آقای رئیسی فرد بی‌رقیب انتخابات بود و ایشان یک چهره قضایی است شاید تعداد افرادی که چنین محافظه کاری می‌کنند بیشتر شده باشد.دسته دوم کسانی هستند که به اصل نظام اعتقاد دارند و موافق هستند اما واقعا نتوانسته‌اند در مورد اینکه کدام نامزد گزینه بهتری است به نتیجه برسند.

اینها معمولا افراد متشرعی هستند و به راحتی راضی نمی‌شوند که به هرکسی رای بدهند. برای همین در انتخابات شرکت می‌کنند اما رای سفید داخل صندوق می‌اندازند.دسته سوم اصلاح‌طلبان معتدلی هستند که معتقدند به هر حال مسیر اصلاح از صندوق رای می‌گذرد و اگر قرار باشد اتفاق مثبتی در کشور بیفتد از طریق همین صندوق رای خواهد افتاد بنابراین با وجود اینکه شورای نگهبان نامزد موردنظر آنها را رد کرده و حالا آنها نماینده‌ای ندارند، باید پای صندوق رای بیایند و کمک کنند که صندوق رای بی‌اعتبار نشود.

دسته‌ای که می‌توانند با این گروه آخر همپوشانی داشته باشند کسانی هستند که فکر می‌کنند کم بودن مشارکت می‌تواند ایران را در برابر کشورهای دیگر ضعیف جلوه دهد و قدرت چانه‌زنی ایران را در سطح جهان کم کند مخصوصا در شرایط حساسی که در حال حاضر مذاکرات دارد.این دسته ممکن است فکر کنند که اگر دولت چنان که باید و شاید مشروعیت نداشته باشد برجام به این زودی‌ها پیش نخواهد رفت یا آمریکا امتیازات بیشتری خواهد گرفت.

همانطور که دیدیم در این دوره از انتخابات دلایلی برای بیشتر شدن شمار تمام این گروه‌ها وجود داشت و طبیعی است که با افزایش قابل ملاحظه تعداد آرای سفید مواجه باشیم. نکته آخر اینکه همیشه آرای باطله و سفید ارتباط مستقیمی ‌با میزان مشارکت دارد. هر وقت میزان مشارکت پایین باشد سهم آرای باطله بیشتر می‌شود.در این دوره هم که شاهد شکسته شدن رکورد میزان مشارکت بودیم، شکسته شدن رکورد آرای باطله هم چندان عجیب به نظر نمی‌رسد.»